جايگاه و اهميت واژه «ربّ» در قرآن

«ربّ» از واژه‌هاي بسيار مهم و پرکاربرد قرآن كريم است. با نگاهي به آيات كريمۀ وحي مشاهده مي‌شود كه هرگاه پيامبري دست نياز به سوي حضرت پروردگار برداشته و او را خوانده، در طليعۀ كلام و سرآغاز سخنش واژه «ربّ» به كاررفته است. ازسويي ديگر، خواسته‌هايي كه با اين واژه آغاز شده‌اند، اجابتي سريع و پاسخي به‏ هنگام به دنبال داشته‌اند و به عبارت ديگر، «ربّ» رمز و کليد گشايش درهاي بسته است؛ مثلاً هنگامي كه حضرت آدم(ع) در قبال الطاف الهي و كاستي خويش احساس شرمساري مي‌كند، رو به پروردگار كرده و از سويداي دل مي‌گويد:

«رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ»
پروردگارا، ما بر خويشتن ستم كرديم و اگر بر ما نبخشى و به ما رحم نكنى، قطعاً از زيانكاران خواهيم بود.

و پس از بيان عذر تقصير، بلافاصله پاسخ مي‌شنود كه:

«فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»
سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت کرد و [خداوند] بر او ببخشود؛ به‌راستي كه او توبه‏پذيرِ مهربان است.

نوح پيامبر(ع) نيز هنگام درماندگي ناله سرمي‌دهد:

«قالَ رَبِّ انْصُرْنِی بِمَا كَذَّبُونِ».
نوح گفت: «پروردگارا، مرا در برابر تكذيب‏ هاى آنان يارى كن».

آنگاه اين آهِ دردمندانه‌اش مؤثر افتاده و طوفاني به پا مي‌شود که بنيان ظالمان را برمي‌اندازد:

«فَأَوْحَینَا إِلَیهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْیُنِنَا وَ وَحْیِنَا فَإِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فِیهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَینِ اثْنَینِ وَ أَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ و لَا تُخَاطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ»
پس به او وحى كرديم كه: «زير نظر ما و [براساس] وحى ما كشتى را بساز و هنگامی كه فرمان ما فرا رسد و تنور فوران كند، پس از هر زوج [حيوانى، يك‏] جفت و خانواده‏ات را در آن وارد كن؛ مگر كسى از آنان كه حکم عذاب بر او پيشي گرفته است و دربارۀ كسانى كه ستم كردند با من سخن مگوى كه همانا آنان غرق‌شدگان‌اند».

به تعبير شاعر:

منجنيق آه مظلومان به صبح
سخت گيرد ظالمان را در حصار

حضرت ابراهيم(ع) نيز دعاي خويش را با «ربّ» آغاز مي‌كند:

«رَبَّنَا اغْفِرْ لِی و َلِوَالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ»
پروردگارا، در روزى كه حساب برپا مى‏شود، بر من و پدر و مادرم و بر مؤمنان ببخشاى.

موساي كليم الله(ع) نيز خواستۀ خويش را اينگونه مطرح مي‌كند:

«قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی * وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی * وَ احْلُلْ عُقْدَۀً مِنْ لِسَانِی * یَفْقَهُوا قَوْلِی».
گفت: پروردگارا، سينه‏ ام را برايم گشاده گردان و كارم را برايم آسان ساز و از زبانم گره بگشاى [تا] سخنم را بفهمند.

و پاسخ مي‌شنود:

«قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَكَ یَا مُوسىَْ»
فرمود: اى موسى به يقين خواسته‏ات به تو داده شد.

حضرت عيسي(ع) نيز با اين واژه، سفرۀ اصحابش را رنگين مي‌كند:

«قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیمَ اللّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَۀً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِیداً لِأَوَّلِنَا وَ آخِرِنَا وَ آیۀً مِنْكَ وَ ارْزُقْنَا وَ أَنْتَ خَیرُ الرَّازِقِینَ»
عيسى پسر مريم گفت: بارالها، پروردگار ما، غذايي از آسمان بر ما فروفرست تا عيدى براى اول و آخر ما و نشانه ‏اى از جانب تو باشد و ما را روزى ده كه تو بهترين روزی دهندگانى.

و سرانجام، رسول خاتم و اعظم رسولان(ص) نيز همين روش را پيش مي‌گيرد:

«وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً»
و بگو: پروردگارا، دانشم را بيفزاى.

و پروردگار در پاسخ او مي‌فرمايد:

«وَ أَنْزَلَ اللهُ عَلَیكَ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَۀَ وَ عَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كَانَ فَضْلُ اللهِ عَلَیكَ عَظِیماً»
و خداوند كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد و هر آنچه نميدانستي، به تو آموخت و فزوني خداوند بر تو بزرگ است.

بنابراين، «ربّ» كليدي در دستان پيامبران الهي براي گشودن درِ رحمتِ حضرت اوست.

منبع : بخش هایی از کتاب مشکاة، جلد1، تفسیر سوره مبارکه حمد، استاد و مفسّر دکتر محمد علی انصاری

Telegram.me/Ahsanalhadis