حَتّى بَعَثَ اللهُ مُحَمَداً صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ، شَهِیداً و بَشیراً، وَ نَذیراً، خَیرَ الْبَرِیَّةِ طِفْلا، وَ اَنْجَبَها کَهْلا، و أطْهَرَ الْمْطَهَّرینَ شِیمَةً، وَ أَجْوَدَ الْمُسْتَمْطَرِینَ دیمَةً.
(مردم جهان سخت در گمراهى بودند) تا اينکه خداوند محمّد(صلى الله عليه وآله) را مبعوث ساخت که گواه بر اعمال آنها و بشارت دهنده (به پاداش هاى الهى در برابر نيکى ها) و بيم دهنده (از کيفر الهى در برابر زشتى ها) بود. در کودکى شايسته ترين مخلوق، و در بزرگسالى نجيب ترين و شايسته ترين آنان بود. اخلاقش از همه پاکان، پاکتر، و باران جود و سخايش، از همه بادوام تر بود.
شرح و تفسیر
اوصاف برجسته پیامبر(صلى الله علیه وآله)
امام(علیه السلام) در بخش اوّل این خطبه، اشاره به نعمت پرفیض ظهور پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)کرده و او را به هفت وصف از اوصاف برجسته اش مى ستاید. مى فرماید: «(مردم جهان سخت در گمراهى بودند) تا اینکه خداوند محمّد (صلى الله علیه وآله) را مبعوث ساخت، که گواه بر اعمال آنها و بشارت دهنده (به پاداش هاى الهى، در برابر نیکى ها) و بیم دهنده (از کیفر الهى، در برابر زشتى ها) بود. در کودکى شایسته ترین مخلوق و در بزرگسالى نجیب ترین و شایسته ترین آنان بود. اخلاقش از همه پاکان، پاکتر و باران جود و سخایش ازهمه با دوام تر بود». (حَتَّى بَعَثَ اللهُ مُحَمَّداً(صلى الله علیه وآله) شَهِیداً، وَ بَشیراً، وَ نَذِیراً، خَیْرَ البَرِیَّةِ طِفْلا، وَ أَنْجَبَهَا کَهْلا،(1)الْمُسْتَمْطَرِینَ دِیمَةً)(3). وَ أَطْهَرَ الْمُطَهرَّیِنَ شِیمَةً،(2) وَ أَجْوَدَ
توصیف اوّل (شَهیداً) اشاره به چیزى است که در قرآن مجید آمده: «وَ یَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّة شَهِیداً عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنَابِکَ شَهِیداً عَلَى هؤُلاَءِ; (به یاد آورید!) روزى را که از هر امّتى گواهى از خودشان بر آنان بر مى انگیزیم و تو را گواه بر آنان قرار مى دهیم».(4)
و توصیف دوّم و سوم اشاره به همان است که در چندین آیه از قرآن مجید به آن اشاره شده است; مانند: «إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَ نَذِیراً; ما تو را به حق فرستادیم در حالى که بشارت دهنده و بیم دهنده اى».(5)
در توصیف چهارم سخن از دوران طفولیّت آن بزرگوار است که حتّى در آن زمان از نظر ظاهر و باطن ممتاز بود; به گونه اى که طبق نقل «مناقب ابن شهرآشوب» «ابن عباس» مى گوید: پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در آن زمان با کودکان (هم سنّ و سال خود) دوستى و رفاقت داشت. آنها از روى نادانى گاه آلوده سرقت چیزى مى شدند، ولى آن حضرت هرگز دست به سوى اموال مردم دراز نمى کرد; آنها از نظر ظاهر گاه آلوده بودند، ولى آن حضرت همواره پاک و تمیز بود.
و نیز در همان کتاب از حضرت «ابوطالب» نقل شده است: «من هرگز دروغى از او نشنیدم و آثار جاهلیّت در او نمایان نبود; بى جهت نمى خندید و همراه کودکان بازى نمى کرد».
باز در همان کتاب آمده است که گاهى براى «عبدالمطّلب» درسایه کعبه فرشى مى گستراندند و هیچکس به احترام او بر آن فرش نمى نشست; فرزندانش در اطراف فرش مى نشستند، تا او خارج شود; ولى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در همان زمان مى آمد و روى فرش «عبدالمطّلب» مى نشست! عموهایش مى خواستند او را دور کنند; «عبدالمطلب» مى گفت فرزندم را رها کنید! «فَوَاللهِ إِنَّ لَهُ لَشَأْناً عَظِیماً; به خدا سوگند! او مقام والایى دارد»(6) و نیز از «ابوطالب» در مورد خلق و خوى پیامبر (صلى الله علیه وآله) در زمان طفولیّت و نوجوانى این دو بیت نقل شده است. مى گوید:
وَ لَقَدْ عَهَدْتُکَ صَادِقاً فِى الْقَوْلِ لاَ تَتَزَیَّدُ
مَا زِلْتَ تَنْطِقُ بِالصَّوَا بِ وَ أَنْتَ طِفْلٌ أَمْرَدُ
«من همواره تو را راستگو دیدم که سخنى به گزاف نمى گویى. تو همواره سخن به صواب مى گفتى، در حالى که هنوز در سنّ نوجوانى بودى.» (7)
و از عجایب اینکه در حالات شیرخوارگى پیامبر (ص) نوشته اند: هنگامى که او را به دایه اش «حلیمه» سپردند، او تنها از پستان راست وى شیر مى نوشید و اصلا تمایلى به پستان چپ نشان نمى داد! گویى مى خواست عدالت را رعایت کند و سهم فرزند «حلیمه» را نیز در نظر بگیرد.(8)
و در پنجمین و ششمین و هفتمین توصیف اشاره به نجابت و کرامت پیامبر(صلى الله علیه وآله)در بزرگسالى مى کند چیزى که بر کسى پوشیده نیست و تاریخ شاهد صدق آن است. تواضع، محبّت، هوش و درایت آن حضرت، عفو و گذشت او زبانزد خاصّ و عام بود; هر چه داشت بى دریغ در اختیار نیازمندان قرار مى داد و باران جود و بخشش او، پردوام بود.
او از همه سخاوتمندتر بود، به گونه اى که هرگز درهم و دینارى نزد او باقى نمى ماند و اگر چیزى اضافه مى آورد و به نیازمندى برخورد نمى کرد که به او ببخشد، آرام نمى گرفت و در منزل نمى آسود، تا آن را به نیازمندى برساند.
او افراد با فضیلت را گرامى مى داشت و در صله رحم کوشا بود. عذر خطاکاران را مى پذیرفت و در لباس و غذا بر غلامان پیشى نمى گرفت.
1. «کهل» به معناى فرد ميانسال است و بعضى گفته اند اين واژه به کسى که سى سال به بالا داشته باشد، اطلاق مى شود و به معناى پير نيست. 2. «شيمه» به معناى اخلاق است و جمع آن «شِيَم» (بر وزن ستم) است. 3. «ديمه» به معناى بارانى است که به صورت طولانى و نرم نرم و بدون رعد و برق مى بارد. 4. سوره نحل، آيه 89. 5. سوره بقره، آيه 119. 6. مناقب ابن شهرآشوب، جلد 1، صفحه 34 تا 37. (مطابق نقل شرح نهج البلاغه شوشترى، جلد 2، صفحه 204) و سيره ابن هشام، جلد 1، صفحه 178. 7. همان مدرک. 8. اين حديث را ابن شهرآشوب، طبق نقل بحارالانوار، جلد 15، صفحه 332 آورده است.
