شرح آیه 104 سوره مبارکه النساء
104- وَلَا تَهِنُوا فِي ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ ۖ إِن تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ ۖ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا يَرْجُونَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا
104- و در تعقیب دشمن، (هیچ گاه) سست نشوید; (زیرا) اگر شما درد و رنج مى بینید، آنها نیز همانند شما درد و رنج مى بینند; در حالى که شما امیدى از خدا (براى پاداش) دارید که آنها ندارند; و خداوند، دانا و حکیم است
در برابر هر سلاحى، سلاح مشابهى
از «ابن عباس» و بعضى دیگر از مفسران چنین نقل شده: پس از حوادث دردناک جنگ «اُحد» پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بر فراز کوه اُحد رفت، «ابوسفیان» نیز بر کوه اُحد قرار گرفت و با لحنى فاتحانه فریاد زد:
«اى محمّد! یک روز ما پیروز شدیم و روز دیگر شما» (یعنى این پیروزى ما در برابر شکستى که در بدر داشتیم).
پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مسلمانان فرمود: فوراً پاسخ او را بگوئید (گویا مى خواهد به ابوسفیان اثبات کند که پرورش یافتگان مکتب من همه آگاهى لازم را دارند) مسلمانان گفتند:
«هرگز وضع ما با شما یکسان نیست شهیدان ما در بهشتند و کشتگان شما در دوزخ».
«ابوسفیان» فریاد زد و این جمله را به صورت یک شعار افتخار آمیز گفت:
اِنَّ لَنَا الْعُزّى وَ لا عُزّى لَکُمْ: «ما داراى بت بزرگ عزّى هستیم و شما ندارید».
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: شما هم در برابر شعار آنها بگوئید: اَللّهُ مَوْلینا وَ لا مَوْلى لَکُمْ: «سرپرست و تکیه گاه ما خدا است و شما سرپرست و تکیه گاهى ندارید».
«ابوسفیان» که خود را در مقابل این شعار زنده اسلامى ناتوان مى دید، دست از بت «عزّى» برداشت و به دامن بت «هبل» در آویخت و فریاد زد:
أُعْلُ هُبَلَ!: «سربلند باد هبل»!
پیامبر(صلى الله علیه وآله) دستور داد این شعار جاهلى را نیز با شعارى نیرومندتر و محکم تر پاسخ دهند و بگویند:
اَللّهُ أَعْلى وَ أَجَلُّ!: «خداوند برتر و بالاتر است».
«ابوسفیان» که از این شعارهاى گوناگون خود بهره اى نگرفت فریاد زد: میعادگاه ما سرزمین بدر صغرى است.
مسلمانان از میدان جنگ با زخم ها و جراحات فراوان بازگشتند، در حالى که از حوادث دردناک اُحد سخت ناراحت بودند، در این هنگام آیه بالا نازل شد و به آنها هشدار داد که در تعقیب مشرکان کوتاهى نکنند و از این حوادث دردناک ناراحت نشوند.
مسلمانان با همان حال، به تعقیب دشمن برخاستند و هنگامى که خبر به مشرکان رسید با سرعت از منطقه دور شدند و به «مکّه» بازگشتند.(1)
این شأن نزول به ما مى آموزد که: مسلمانان باید هیچ یک از تاکتیک هاى دشمن را از نظر دور ندارند، و در برابر هر وسیله مبارزه، اعم از مبارزه «جسمى» و «روانى» وسیله اى محکم تر و کوبنده تر فراهم سازند، در برابر منطق دشمنان، منطق هاى نیرومندتر، و در برابر سلاح هاى آنها سلاح هاى برتر، و حتى در برابر شعارهاى آنها شعارهاى کوبنده تر فراهم سازند و گرنه حوادث به نفع دشمن رقم خواهد خورد.
بنابراین، در عصرى همچون عصر ما باید به جاى تأسف خوردن در برابر حوادث دردناک و مفاسد وحشتناکى که مسلمانان را از هر سو احاطه کرده به طور فعالانه دست به کار شد، در برابر کتاب ها و مطبوعات ناسالم، کتب و مطبوعات سالم فراهم کرد.
در مقابل وسائل تبلیغاتى مجهز دشمنان از مجهزترین وسائل تبلیغاتى روز استفاده نمود.
در مقابل مراکز ناسالم، وسائل تفریح سالم براى جوانان خود فراهم ساخت.
و در مقابل طرح ها، تزها و دکترین هائى که مکتب هاى مختلف سیاسى، اقتصادى و اجتماعى ارائه مى دهند، طرح هاى جامع اسلامى را به شکل روز در اختیار همگان قرار داد.
تنها با استفاده از این روش است که مى توان موجودیت خود را حفظ کرده و به صورت یک گروه پیشرو در جهان در آمد.(2)
تفسیر:
دشمن را تعقیب کنید
به دنبال آیات مربوط به جهاد و هجرت، آیه فوق براى زنده کردن روح فداکارى در مسلمانان چنین مى گوید: «هرگز از تعقیب دشمن سست نشوید» (وَ لا تَهِنُوا فِی ابْتِغاءِ الْقَوْمِ).
اشاره به این که: هرگز در برابر دشمنان سرسخت حالت دفاعى به خود نگیرید، بلکه همیشه در مقابل چنین افرادى روح تهاجم را در خود حفظ کنید.
زیرا تهاجم از نظر روانى اثر فوق العاده اى در کوبیدن روحیه دشمن دارد، همان طور که در حادثه اُحد بعد از آن شکست سخت، استفاده از این روش، سبب شد دشمنان اسلام که با پیروزى میدان نبرد را ترک گفته بودند، فکر بازگشت به میدان را که در وسط راه براى آنها پیدا شده بود، از سر به در کنند و با سرعت از «مدینه» دور شوند.
سپس استدلال زنده و روشنى براى این حکم بیان کرده، مى گوید: چرا شما سستى به خرج دهید در حالى که «اگر شما در جهاد گرفتار درد و رنج مى شوید، دشمنان شما نیز از این ناراحتى ها سهمى دارند، با این تفاوت که شما امید به کمک و رحمت وسیع پروردگار عالم دارید و آنها فاقد چنین امیدى هستند» (إِنْ تَکُونُوا تَأْلـَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلـَمُونَ کَما تَأْلـَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اللّهِ ما لا یَرْجُونَ).
و در پایان براى تأکید بیشتر مى فرماید: «فراموش نکنید که تمام این ناراحتى ها، رنج ها، تلاش ها، کوشش ها و احیاناً سستى ها و مسامحه کارى هاى شما از دیدگاه علم خدا مخفى نیست» (وَ کانَ اللّهُ عَلیماً حَکیماً).
و بنابراین، نتیجه همه آنها را خواهید دید.
* * *
1 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحه 180، ذیل آیه مورد بحث، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بیروت، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «بحار الانوار»، جلد 20، صفحات 23 و 44 ـ تفسیر «تبیان»، جلد 3، صفحه 314، مکتب الاعلام الاسلامى، طبع اول، 1409 هـ ق ـ «جامع البیان»، جلد 4، صفحه 140 و جلد 5، صفحه 357، دار الفکر بیروت، 1415 هـ ق.
2 ـ این بیانات مربوط به زمانى است که هیچ روشنى در افق انقلاب اسلامى به چشم نمى خورد، کشور مملوّ از فساد بود و همه چیز در اختیار اهریمن.
نور ایمان در قلب عده اى سو سو مى زد و عده اى در زندان هاى رژیم دژخیم گرفتار بودند، اما امیدى نبود که چنین انفجارى از نور به وقوع پیوندد، ولى کم کم یک حالت بیدارى و هشیارى به چشم خورد، اما نه در این حدّ که بتوان انقلاب کرد، اهریمن را فرار داد که نور جمهورى اسلامى جاى آن ظلمات و تاریکى ها را بگیرد و آن امکانات در راه هدایت و تعالى کشور اهل بیت(علیهم السلام) قرار داده شود. اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِیْن.
.........................
تفسیر نمونه
