شرح آیات 72 و 73 سوره مبارکه النساء

72- وَإِنَّ مِنكُمْ لَمَن لَّيُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصَابَتْكُم مُّصِيبَةٌ قَالَ قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ إِذْ لَمْ أَكُن مَّعَهُمْ شَهِيدًا

73- وَلَئِنْ أَصَابَكُمْ فَضْلٌ مِّنَ اللَّهِ لَيَقُولَنَّ كَأَن لَّمْ تَكُن بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُ مَوَدَّةٌ يَا لَيْتَنِي كُنتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزًا عَظِيمًا

72- در میان شما، کسانى (از منافقان) هستند، که دیگران را به سستى مى کشانند; اگر مصیبتى به شما برسد، مى گویند: «خدا به ما نعمت داد که با آنها [=مجاهدان] شاهد (آن مصیبت) نبودیم.»

73- و اگر غنیمتى از جانب خدا به شما برسد، درست مثل این که هرگز میان شما و آنها دوستى و مودّتى نبوده، مى  گویند: «اى کاش ما هم با آنها بودیم، و به رستگارى (و پیروزى) بزرگى مى رسیدیم!»

افراد دو چهره

به دنبال فرمان عمومى جهاد و آماده باش در برابر دشمن، که در آیه سابق بیان شد در این آیه، به حال جمعى از منافقان اشاره کرده، مى فرماید: «این افراد دو چهره که در میان شما هستند با اصرار مى کوشند از شرکت در صفوف مجاهدان راه خدا خوددارى کنند» (وَ إِنَّ مِنْکُمْ لَمَنْ لَیُبَطِّئَنَّ).(1)-(2)

ولى هنگامى که مجاهدان از میدان جنگ باز مى گردند و یا اخبار میدان جنگ به آنها مى رسد، «در صورتى که شکست و یا شهادتى نصیب شما شده باشد، اینها با خوشحالى مى گویند چه نعمت بزرگى خداوند به ما داد که همراه آنها نبودیم تا شاهد چنان صحنه هاى دلخراشى بشویم» (فَإِنْ أَصابَتْکُمْ مُصیبَةٌ قالَ قَدْ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیَّ إِذْ لَمْ أَکُنْ مَعَهُمْ شَهیداً).

* * *

ولى «اگر با خبر شوند که شما پیروز شده اید، و طبعاً به غنائمى دست یافته اید، اینها همانند افراد بیگانه اى که گویا هیچ ارتباطى در میان شما و آنها برقرار نبوده از روى تأسف و حسرت مى گویند: اى کاش ما هم با مجاهدان بودیم و سهم بزرگى عائد ما مى شد»! (وَ لَئِنْ أَصابَکُمْ فَضْلٌ مِنَ اللّهِ لَیَقُولَنَّ کَأَنْ لَمْ تَکُنْ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُ مَوَدَّةٌ یا لَیْتَنی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظیماً).

گرچه در آیه فوق سخنى از غنیمت به میان نیامده ولى روشن است کسى که شهادت در راه خدا را یک نوع بلا مى شمرد، و عدم درک شهادت را یک نعمت الهى مى پندارد، پیروزى و فوز عظیم و رستگارى بزرگ از نظر او چیزى جز پیروزى مادّى و غنائم جنگى نخواهد بود.

این افراد دو چهره که متأسفانه در هر اجتماعى بوده و هستند در برابر پیروزى و شکست هاى مؤمنان واقعى فوراً قیافه خود را عوض مى کنند، هرگز در غم ها با آنها شریک نیستند و در مشکلات و گرفتارى ها همکارى نمى کنند، ولى انتظار دارند در پیروزى هاى آنان سهم بزرگى داشته باشند و همانند مؤمنان و مجاهدان واقعى امتیازاتى پیدا کنند.

* * *

1 ـ باید توجه داشت این که در آیه فوق خطاب به مؤمنان شده، ولى سخن از منافقان به میان آمده، و در عین حال با تعبیر «مِنْکُم» آنها را جزء مؤمنان شمرده، به خاطر آن است که منافقان همیشه در لابلاى مؤمنان حقیقى بوده اند و ظاهراً جزء جمعیت آنها محسوب مى شدند.

2 ـ «لَیُبَطِّئَنَّ» از ماده «بُطْؤ» (بر وزن قطب) به معنى کندى در حرکت مى باشد، و چنان که جمعى از اهل لغت و مفسران در اینجا ذکر کرده اند، هم معنى لازم دارد و هم متعدى، یعنى هم خودشان در حرکت کندند و هم دیگران را تشویق به این کار مى کنند، و شاید با توجه به این که جمله از باب «تفعیل» است، فقط معنى متعدى را برساند، منتها گاهى خود را وادار به کندى مى کند و گاهى دیگران را!.

................................

تفسیر نمونه