روح یک صفت ماواری طبیعی است که ساختمان و فعالیت آن غیر از ساختمان و فعالیت جهان ماده است، گرچه دائماً با جهان ماده ارتباط دارد ولی ماده و یا از خواص ماده نیست.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است که:

 «هِیَ مِنَ المَلَکُوتِ مِنَ القُدْرَةِ»[1]

 «روح از عالم ملکوت و از قدرت خداوند است.»

اگر روح انسان با ویژگی‏هایش را بپذیریم در می‏یابیم که روح به عنوان قسمتی از سرشت انسان، واقعیت دارد. این واقعیت، اقتضائات و لوازمی دارد که یکی از آنها و بلکه مهم‏ترین آنها شناخت خدا و رابطه و انس و الفت با خدای متعال است بلکه نیازمندی‏های روحی در درجه اول اهمیت قرار دارد. زیرا حقیقت انسان، روح اوست و نیاز روح به نیایش و انس با خدا نیازی قطعی و ضروری است چون روح آدمی نشأت گرفته از روح الهی است:

 «وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی»[2]

 «پس از روح خود در او دمیدم.»

استاد شهید مطهری گوید:

فطرت دل یعنی انسان به ساختمان خاصّ روحی خود متمایل و خواهان خدا آفریده شده است. در انسان خداجویی و خداخواهی و خداپرستی به صورت یک غریزه نهاده شده است، همچنانکه غریزه جستجوی مادر در طبیعت کودک نهاده شده است.[3]

آلکسیس کارل گوید:

نیایش در روح و جسم ما تأثیر می‏گذارد. این تأثیر با کیفیت، شدت و تواتر نیایش بستگی دارد.[4]

امام خمینی هم در این باره چنین می‏گوید:

این دعاهایی که در ماه‏ها هست، در روزها هست، خصوصاً در ماه رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان، اینها انسان را چنان تقویتِ روحی می‏کند که اگر کسی اهلش باشد راه را برای انسان باز می‏کند؛ و نور افکن است برای اینکه بشر را از این ظلمت‏ها بیرون بیاورد و وارد نور بکند؛ که معجزه آساست. به این دعاها عنایت کنید. گول بعضی از نویسنده‏ها و مثل امثال کسروی را نخورید که ادعیه را تضعیف می‏کردند؛ این تضعیف، تضعیف اسلام است؛ نمی فهمند، اینها بیچاره‏اند، نمی‏دانند در این کتاب مفاتیح الجنان چه چیزهاست. همان مسائل قرآن است با لسان دیگری که لسان ائمّه علیهم السلام می‏باشد.[5]

آیا برای شما خصوصاً در ایام جوانی که دوران رشد استعدادهای روحی و جسمی است به دفعات گوناگون این احساس رخ نداده است که در درون خود گمشده‏ای داشته‏اید و ممکن است سال‏های طولانی به دنبال او بوده‏اید و نمی‏دانسته‏اید چیست؟ و یا حالت قبض (گرفتگی) داشته‏اید و حس کرده‏اید که روح و جسم شما کسل است. چه بسا در پی پیدا شدن این گمشده درونی، تصوری غلط داشته‏اید که با رسیدن به مسائلی همچون همسر، فرزند، پول، مقام و... این کاستی جبران می‏شود. اما پس از مدتی دیده‏اید که اینچنین نشد و این حالت برطرف نگشته است؛ در نتیجه از او دل کنده و به جای دیگری دل سپرده‏اید و همین طور هر چند صباحی به دنبال چیزی بوده‏اید، به این خیال باطل که درون شما نیازمند اوست. حقیقت این است که سال‏های طولانی از عمر ما به تخیّلات سپری می‏شود و به قول کلیم کاشانی:

آری ما باید نیاز درونی و همیشگی خود را بیابیم و به دنبال آن باشیم.

مهم آن است که احتیاجات درونی و روحی خود را فراموش کنیم و توجه بیش از اندازه به زرق و برق‏ها و زخارف دنیا آنچنان ما را به خود مشغول نسازد که از نیازهای روانی خود غافل شویم. آنچه دل را برای همیشه آرام می‏کند و روح و جسم انسان را سالم و شاد نگه می‏دارد، یاد و نام خدا و دعا و نیایش به درگاه باری تعالی است. تنها و تنها در سایه ارتباط و انس با اوست که می‏توان ضمیری مطمئن و روحی آرام طلب کرد. تنها گمشده درونی ما همان چیزی است که روح ما با آن بسیار آشناست و آن همان چیزی است که در عهد ازل با آن پیوند بسته‏ایم.

هم‏اکنون در جامعه‏های غربی که به رفاه فوق العاده رسیده‏اند و هر نوع وسایل لذّت‏جویی برای ایشان فراهم شده است، در بین عده‏ای از نویسندگانشان این احساس جدی وجود دارد که گمشده خود را نیافته‏اند.

از این رو فریاد آنان به رساترین وجه بلند است که: گمشده واقعی انسان و جامعه انسانی چیست و چگونه می‏توان به آن رسید؟

بدیهی است که اگر ممکن بود این گمشده را در امور مادی پیدا کرد، آنان تا کنون به آن رسیده بودند. یکی از دانشمندان می‏گوید:

امروز جدیدترین علم یعنی روانپزشکی همان چیزهایی را تعلیم می‏دهد که پیامبران الهی تعلیم می‏دادند. چرا؟ به علت اینکه پزشکان روانکاو دریافته‏اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین، نگرانی و تشویش و هیجان و ترس را که موجب نیمِ بیشتری از ناراحتی‏های ماست، برطرف می‏سازد.

 «بِذِکْرِکَ عاشَ قَلْبی وَبِمُناجاتِکَ بَرَّدْتَ أَلَمَ الْخَوْفِ عَنّی»[6]

 «ای مولای من! دلم با یاد تو زنده است و هراسم به مناجات با تو تسکین می‏یابد.»

امام علی علیه السلام در نهج البلاغه خطاب به خداوند متعال چنین عرض می‏کند:

 «اللَّهُمَّ إِنَّکَ انَسُ الآنِسینَ لِأَوْلِیائِکَ»[7]

 «پروردگارا! تو مهربان‏ترین دلدار و بهترین تسلی‏بخش برای اولیایت هستی.»

پی نوشت ها: