الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ يَنْفَدُ.

امام(عليه السلام) فرمود: قناعت مالى است كه هرگز تمام نمى شود. سيّد رضى مى گويد: اين كلام از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نيز نقل شده است; (قالَ الرَّضِىُ: وَقَدْ رُوِىَ هذا الْكَلامُ عَنِ النَّبِىِ(صلى الله عليه وآله)).

شرح و تفسير

سرمايه بى پايان امام(عليه السلام) در اين گفتار كوتاه و حكمت آميز به اهميت قناعت اشاره كرده مى فرمايد: «قناعت مالى است كه هرگز تمام نمى شود»; (الْقَنَاعَةُ مَالٌ لاَ يَنْفَدُ). در تعريف قناعت مى توان گفت: حالتى است كه انسان با داشتن آن به حد اقل ضروريات زندگى مى سازد و به دنبال زرق و برق و اضافاتى كه فكر و وقت انسان را پيوسته به خود مشغول مى دارد و آلوده انواع محرمات مى كند نمى رود. داشتن اين روحيه به منزله ثروت پايان ناپذير است، چرا كه انسان را از تمام ثروت هاى دنيا بى نياز مى سازد; همواره سربلند زندگى مى كند و با عزت و آبرو ادامه حيات مى دهد. دست نياز به سوى ديگران دراز نمى كند و عمر خود را در مسير تشريفات و تجملات بر باد نمى دهد. در گفتار حكيمانه 44 كه قبلاً گذشت امام(عليه السلام) در فضيلت قناعت پيشگان فرمود: «طُوبَى لِمَنْ ذَكَرَ الْمَعَادَ وَعَمِلَ لِلْحِسَابِ وَقَنِعَ بِالْكَفَافِ; خوشا به حال كسى كه (پيوسته) به ياد معاد باشد و براى روز حساب عمل كند. به مقدار كفايت قانع گردد و از خدا راضى باشد». در خطبه 192 نيز امام در ميان اوصاف انبيا اين وصف برجسته را شمرده بود: «مَعَ قَنَاعَة تَمْلاَُ الْقُلُوبَ وَالْعُيُونَ غِنًى; آنها داراى قناعتى بودند كه دل ها و چشم ها را پر از بى نيازى مى كرد». در بحارالانوار نيز از آن حضرت نقل شده كه فرمود: «طَلَبْتُ الْغِنَى فَمَا وَجَدْتُ إِلاَّ بِالْقَنَاعَةِ عَلَيْكُمْ بِالْقَنَاعَةِ تَسْتَغْنُوا; من در جستجوى توانگرى برآمدم ولى آن را جز در قناعت نيافتم (زيرا حرص، غالب توانگران را راحت نمى گذارد) بنابراين قناعت پيشه كنيد تا غنى شويد». قابل توجه اين كه اين گفتار حكيمانه از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نيز نقل شده است همان گونه كه سيّد رضى مى گويد: «وَقَدْ رُوِىَ هذا الْكَلامُ عَنِ النَّبِىُ(صلى الله عليه وآله)». اين حديث را «متقى هندى» در كتاب كنز العمال كه از منابع معروف اهل سنت است آورده است. اين نكته نيز حائز اهميت است كه سرچشمه بسيارى از نارضايى هاى مردم و شكايت آنها از وضع زندگى كمبودها و فقر نيست، بلكه گاه مى بينيم همه چيز دارند اما باز ناله و فرياد مى كنند. عامل اصلى آن عدم قناعت و توقعات بى حد و حساب است و اگر همگى به مقدار نياز قانع باشند آرامش بى مانندى در جامعه حاكم مى شود و بسيارى از پرونده هاى جنايى و تجاوز بر اموال برچيده خواهد شد و كرامت انسانى و پاكى دامان از گناه فراهم مى شود. ابن ابى الحديد در اينجا گفتار زيبايى از «بقراط» (سقراط) نقل مى كند كه مردى او را در حال خوردن بعضى از سبزى هاى بيابان ديد. به او گفت: اگر در خدمت پادشاه بودى نياز به خوردن اين نداشتى. سقراط گفت: اگر تو نيز اين گونه غذا مى خوردى نيازمند نوكرى پادشاه نبودى.

شاعر مى گويد: گنج آزادگى و گنج قناعت گنجى است *** كه به شمشير ميسر نشود سلطان را.