شرح آیات 68 و 69 سوره مبارکه المائده

68- قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَىٰ شَيْءٍ حَتَّىٰ تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ ۗ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا ۖ فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ

69- إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَىٰ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

68- بگو:«اى اهل کتاب! شما هیچ جایگاهى ( نزد خداوند) ندارید، مگر این که تورات و انجیل و آنچه را از طرف پروردگارتان بر شما نازل شده است، برپا دارید.» ولى به یقین آنچه بر تو از سوى پروردگارت نازل شده (نه تنها مایه بیدارى آنها نمى گردد، بلکه) بر طغیان و کفر بسیارى از آنها مى افزاید. بنابراین، از این (مخالفت و انحراف) گروه کافران غمگین مباش

69- کسانى که (به پیامبر اسلام) ایمان آوردند، و کسانى که به آیین یهود گرویدند و صابئان [=پیروان یحیى ] و نصارى، هر کدام که به خداوند یگانه و روز بازپسین، ایمان بیاورند، و کارهاى شایسته انجام دهند، نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى شوند

در تفسیر «مجمع البیان» و تفسیر «قرطبى» از «ابن عباس» چنین نقل شده: جمعى از یهود خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمدند، نخست پرسیدند: آیا تو اقرار ندارى که «تورات» از طرف خدا است؟

پیغمبر(صلى الله علیه وآله) جواب مثبت داد.

آنها گفتند: ما هم «تورات» را قبول داریم، ولى به غیر آن ایمان نداریم (در حقیقت تورات قدر مشترک میان ما و شما است اما قرآن کتابى است که تنها شما به آن عقیده دارید، پس چه بهتر که تورات را بپذیریم و غیر آن را نفى کنیم!)

آیه نخست نازل شد و به آنها پاسخ گفت.(1)

تفسیر:

ای اهل کتاب وظیفه شما عمل به تورات و انجیل است

همان طور که در تفسیر آیات این سوره، تاکنون خوانده ایم، قسمت قابل ملاحظه اى از آن پیرامون کارشکنى ها، گفتگوها، سؤال ها و ایرادهاى اهل کتاب (یهود و نصارى) بود، این آیه نیز به گوشه دیگرى از این مباحث اشاره مى کند، و به منطق سُست آنها که مى خواستند «تورات» را به عنوان یک کتاب مورد اتفاق میان مسلمانان و یهود بپذیرند، و قرآن را به عنوان یک کتاب مورد اختلاف کنار بگذارند، پاسخ مى گوید.

به این ترتیب، آنها را مخاطب ساخته مى فرماید: «اى اهل کتاب! شما هیچ موقعیتى نخواهید داشت مگر آن زمانى که تورات و انجیل و تمام آنچه بر شما از طرف پروردگارتان نازل شده ـ بدون تبعیض و تفاوت ـ بر پا دارید» (قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لَسْتُمْ عَلى شَیْء حَتّى تُقیمُوا التَّوْراةَ وَ الإِنْجیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ).

زیرا همان طور که گفتیم، این کتاب ها همه از یک مبدأ صادر شده و اصول اساسى آنها یکى است، اگر چه آخرین کتاب آسمانى، کامل ترین و جامع ترین آنها است و به همین دلیل، لازم العمل است.

به علاوه در کتب پیشین بشارت هاى متعددى درباره آخرین کتاب، یعنى قرآن آمده است، آنها که مدّعى اند «تورات» و «انجیل» را قبول دارند، اگر در این ادعا صادق هستند، باید این بشارت ها را نیز بپذیرند، و هنگامى که آن نشانه ها را در قرآن یافتند، در برابر آن سر تعظیم فرود آورند.

آیه فوق مى فرماید: ادعا کافى نیست باید عملاً این کتاب هاى آسمانى را بر پا دارید.

افزون بر این، کتاب «ما» و «شما» مطرح نیست، آنچه مطرح است کتاب هاى آسمانى است و آنچه از ناحیه خدا آمده، پس چگونه مى توانید با این منطق سُست، آخرین کتاب را نادیده بگیرید؟

ولى قرآن بار دیگر به وضع اکثریت آنها اشاره کرده، مى فرماید: «بسیارى از آنها نه تنها از این آیات پند نمى گیرند و هدایت نمى شوند بلکه به خاطر روح لجاجت، بر طغیان و کفرشان افزوده مى شود» (وَ لَیَزیدَنَّ کَثیراً مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیاناً وَ کُفْراً).

و این چنین است، تأثیر معکوس آیات حق و سخنان موزون، در افکار بیمار و قلوب مملوّ از لجاج!

و در پایان آیه، پیامبر را در برابر سرسختى این اکثریت منحرف دلدارى داده مى فرماید: «از مخالفت هاى این جمعیت کافر غمگین مباش»! (فَلا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرینَ);(2)

زیرا زیان آن متوجه خود آنها خواهد شد و به تو ضررى نمى رساند.

بدیهى است محتویات این آیه، اختصاص به قوم یهود ندارد، مسلمانان نیز اگر تنها به ادعاى اسلام قناعت کنند، و اصول تعلیمات انبیاء و مخصوصاً کتاب آسمانى خود را بر پا ندارند، هیچ گونه موقعیت و ارزشى، نه در پیشگاه خدا، و نه در زندگى فردى و اجتماعى، نخواهند داشت، و همیشه زبون و زیردست و شکست خورده خواهند بود.

* * *

در آیه بعد، مجدداً این حقیقت را مورد تأکید قرار داده، و توجه مى دهد: تمام اقوام و ملت ها و پیروان همه مذاهب بدون استثناء اعم از مسلمانان و یهودیان و صابئان(3) و مسیحیان در صورتى اهل نجات خواهند بود، از آینده خود وحشتى و از گذشته غمى نخواهند داشت که ایمان به خدا و روز جزا داشته باشند و عمل صالح انجام دهند، مى فرماید: «آنها که ایمان آورده اند و یهود و صائبان و مسیحیان، هر گاه به خداوند یگانه و روز جزا ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند نه ترسى بر آنها است و نه غمگین خواهند شد» (إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ الَّذینَ هادُوا وَ الصّابِئُونَ وَ النَّصارى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ).

این آیه در واقع پاسخ دندان شکنى است به کسانى که نجات را در پناه ملیت خاصى مى دانند، و میل دارند میان دستورات انبیاء تبعیض قائل شوند، و دعوت هاى مذهبى را با تعصب قومى بیامیزند، آیه مى فرماید: راه نجات منحصراً در کنار گذاشتن این گونه سخنان است.

همان طور که در ذیل آیه 62 سوره «بقره» ـ که مضمون آن با آیه فوق تقریباً یکى است ـ یادآور شدیم، بعضى از افراد با یک بیان سفسطه آمیز خواسته اند آیه فوق را دلیل بر مسلک «صلح کل» (پلورالیزم) بگیرند، و تمام پیروان مذاهب را اهل نجات بدانند، و در حقیقت فلسفه نزول کتب آسمانى را یکى پس از دیگرى که ناظر به پیشبرد جهان انسانیت در مسیر تکامل تدریجى است، نادیده بگیرند.

ولى همان طور که گفتیم آیه با تعبیر «عَمِلَ صالِحاً» این حقیقت را مشخص مى سازد که: باید در مورد تفاوت مذاهب به آخرین قانون عمل کنند; زیرا عمل به قوانین نسخ شده، عمل صالح نیست، بلکه عمل صالح به قوانین موجود و آخرین قانون است.(4)

به علاوه این احتمال نیز در تفسیر آیه قابل قبول است که جمله «مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً» تنها به یهود و نصارى و صابئان مى خورد; زیرا «الَّذینَ آمَنُوا» که در آغاز آیه ذکر شده نیازى به این قید ندارد، و به این ترتیب معنى آیه چنین مى شود:

افراد با ایمان و مسلمان و همچنین یهود و نصارى و صابئان ـ به شرط این که ایمان بیاورند و اسلام را بپذیرند و عمل صالح کنند ـ همگى اهل نجات و رستگارى خواهند بود، و سوابق مذهبى افراد هیچ گونه اثرى در این قسمت نخواهد داشت و راه به روى همگى باز است (دقت کنید).

* * *

1 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحات 383 و 384، ذیل آیه مورد بحث، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «بحار الانوار»، جلد 22، صفحه 30 ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 6، صفحه 245، ذیل آیه مورد بحث، مؤسسة التاریخ العربى، بیروت، 1405 هـ ق ـ «نور الثقلین»، جلد 1، صفحه 658، مؤسسه اسماعیلیان قم، طبع چهارم، 1412 هـ ق.

2 ـ «فَلا تَأْسَ» از ماده «أَسْى» به معنى غم و اندوه است.

3 ـ صابئان: به پیروان یحیى یا نوح یا ابراهیم(علیهم السلام) مى گویند، در جلد اول، ذیل آیه 62 سوره «بقره»، مشروحاً در این زمینه صحبت شد.

4 ـ توضیح بیشتر و مشروح تر در زمینه این آیه را در جلد اول ذیل آیه 62 سوره «بقره» مطالعه فرمائید.

.......................

تفسیر نمونه